Sygnaliści a przepisy karne
Sygnaliści a przepisy karne
25 września 2024 r. weszła w życie ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów. Nowe przepisy nakładają m.in. na większe podmioty obowiązek wdrożenia procedury ochrony sygnalistów. Jednak aby sygnaliści mogli skutecznie działać muszą mieć zapewnioną ochronę. Nie może zatem dziwić, że nowe przepisy wprowadzają także odpowiedzialność karną. Warto o tym pamiętać, aby pochopnym działaniem nie narazić się na konsekwencje.
Utrudnianie
W pierwszej kolejności warto zauważyć, że karane jest uniemożliwianie lub istotne utrudnianie dokonania zgłoszenia. Warto zauważyć, że nie jest karane uniemożliwianie lub utrudnianie tzw. ujawnienia publicznego czyli podaje informację o naruszeniu do publicznej wiadomości.
Dla popełnienia przestępstwa zasadniczo nie ma znaczenia czy sygnalista faktycznie zamierza dokonać zgłoszenia. Natomiast sprawca musi działać zamiarem bezpośrednim czyli chcieć doprowadzić do określonego skutku.
Odpowiedzialność uzależniona jest od skutku w postaci uniemożliwienia lub istotnego utrudnienia. Zachowanie sprawcy musi naruszać określone reguły i doprowadzić do skutku w postaci uniemożliwienia. Nie będzie karane prawidłowe działanie nawet jeżeli obiektywnie uniemożliwi to dokonanie zgłoszenia.
Z kolei odpowiedzialność za utrudnianie dokonania zgłoszenia musi mieć charakter istotny, a zatem znaczący. Pojęcie jest nieostre, stąd mogą powstać pewne trudności w ocenie danej sytuacji. Jako przykłady istotnego utrudniania podaj się np. odwlekanie lub odwoływanie spotkania, na którym ma być dokonane zgłoszenie, wprowadzenie do wewnętrznej procedury dodatkowych (nieznanych ustawie) i uciążliwych obowiązków związanych z dokonaniem zgłoszenia, zniechęcanie do dokonania zgłoszenia.
Za uniemożliwianie lub istotne utrudnianie dokonania zgłoszenia grozi grzywna, kara graniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Trzeba jednak podkreślić, że jeżeli sprawca stosuje przemoc, groźby bezprawne lub podstęp groz mu nawet do 3 lat pozbawienia wolności.
Sygnaliści – Działania odwetowe
Nie powinno dziwić, że karane są działania odwetowe wobec sygnalisty. Odpowiedzialność obejmuje także działania odwetowe podejmowane wobec osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą. Osoba powiązana to na przykład współpracownik, ale także osoba najbliższa.
W pewnym skrócie warto wyjaśnić, że działania odwetowe działanie lub zaniechanie, które narusza lub może naruszyć prawa sygnalisty lub wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę sygnaliście. Typowym działaniem odwetowym może być np. bezpodstawne inicjowanie postępowań przeciwko sygnaliście.
Dobrem chronionym jest prawo sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, do wolności od działań odwetowych związanych z dokonanym zgłoszeniem wewnętrznym lub zewnętrznym. Ochrona ma zatem zapewnić sygnaliście możliwość swobodnego i bezpiecznego dokonania zgłoszenia.
Za podejmowanie działań odwetowych grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Wyższą karą zagrożone jest działanie uporczywe czyli po pierwsze cechujące się złą wolą sprawcy i długotrwałością. Mogą to być działania natrętne, sekwencyjne lub powtarzalne.
Ujawnienie tożsamości
Co oczywiste zagrożone karą jest ujawnianie tożsamości sygnalisty. Dotyczy to także osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą. Poufność informacji o tożsamości wyżej wymienionych osób jest jednym z fundamentów całego systemu ochrony sygnalistów.
Karane jest tylko ujawnienie danych wbrew przepisom ustawy. Z tego powodu odpowiedzialności podlegają tylko osoby, które na podstawie ustawy o ochronie sygnalistów oraz przepisów RODO uzyskały upoważnienie do przetwarzania danych osobowych sygnalisty. Choć może to dziwić osoba, która np. przypadkowo była świadkiem zgłoszenia i ujawni chronione dane nie będzie podlegać odpowiedzialności.
Dodatkowo ustawa przewiduje sytuacje, w których dane można ujawnić. Po pierwsze sygnalista może wyrazić na to wyraźną zgodę. Po drugie ujawnienie może być spowodowane obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa w związku z postępowaniami wyjaśniającymi lub postępowaniami przygotowawczymi lub sądowymi.
Ujawnienie to każde zachowanie, które powoduje, że inna osoba zapoznaje się z informacji. Ujawnienie może w szczególności polegać na słownym lub pisemnym przekazaniu informacji, przekazaniu dokumentu zawierającego informacje niejawne, przekazaniu hasła umożliwiającego zapoznanie się z zapisem informacji, przekazaniu środków technicznych czy kodów służących do przełamania mechanicznych lub elektronicznych zabezpieczeń treści informacji. Może polegać także na użyciu znaku lub gestu.
Osoba, która bezprawnie ujawniła dane wyżej wymienionych osób może podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Nieustanowienie procedury
Szczególną podstawą odpowiedzialności jest nieustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych. Karane jest także ustanowienie procedury z istotnym naruszeniem wymogów wynikających z ustawy. Niestety obecnie trudno przyjąć jednoznacznie jakie naruszenie będzie miało charakter istotny, a kluczowe znaczenie będzie miała tzw. praktyka orzecznicza.
Odpowiedzialności podlega tylko ta osoba, na której spoczywał prawny obowiązek ustanowienia procedury. Obowiązek taki spoczywa na pomiotach, które „zatrudniają” co najmniej 50 osób. W wypadku osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej odpowiedzialności podlegać będzie zarząd lub kierownik tej jednostki.
W przeciwieństwie do pozostałych czynów jest to wykroczenie. Oznacza to m.in. że można je popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok, a jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu, tj. łącznie po 3 latach od czasu popełnienia czynu. Ukaranie za wykroczenie nie wiąże się z wpisem do Krajowego Rejestru Karnego.
Fałszywe zgłoszenie
Odpowiedzialności podlegają nie tylko osoby mające chronić sygnalistów, ale także sami sygnaliści jeżeli dokonali zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, a wiedzieli że nie doszło do naruszenia prawa.
Przede wszystkim kluczowa jest świadomość sygnalisty, który w chwili zgłoszenia lub ujawnienia musiał mieć świadomość, że nie doszło do naruszenia prawa. Jeżeli zatem sygnalista przypuszczał, że mogło dojść do naruszenia prawa nie będzie odpowiadać karnie nawet jeżeli jego przypuszczenia nie potwierdziły się. Przestępstwo musi być popełnione umyślnie, w tzw. zamiarze bezpośrednim, nie wystarczy więc, że sprawca liczył się z tym, że zgłoszenie może okazać się nieprawdziwe.
Ponadto fałszywe zgłoszenie musi być szkodliwe społecznie w stopniu wyższym niż znikomy. W praktyce można spodziewać się, że w większości przypadków organy nie będą podejmowały postępowań karnych.
Dla odpowiedzialności konieczne jest także, by zgłoszenie lub ujawnienie publiczne zawierało obiektywnie niezgodne z prawdą informacje na temat naruszenia prawa. Nie jest karane także niezgodne z prawdą zgłoszenie wewnętrzne o naruszeniach dotyczących obowiązujących w tym podmiocie prawnym regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych.
Dobrem chronionym jest cześć osoby, podmiotu lub instytucji, której dotyczy niezgodne z prawdą zgłoszenie lub ujawnienie publiczne. Oznacza to, że jeżeli zgłoszenie dotyczyło np. działania gminy, to może ona występować w charakterze pokrzywdzonej.
Sygnaliści – przepisy karne – Podsumowanie
Nowe przepisy mają na celu realne wsparcie sygnalistów, ale też jasno określają odpowiedzialność – zarówno pracodawców, jak i samych zgłaszających. Kluczowe znaczenie ma ochrona tożsamości, zakaz działań odwetowych oraz rzetelność zgłoszeń.
Przeczytaj także:
Odpowiedzialność karna za podanie nieprawdy w oświadczeniu majątkowym
Add a Comment