Gmina jako pokrzywdzony i oskarżyciel w sprawie karnej

Gmina jako pokrzywdzony i oskarżyciel w sprawie karnej

Gmina jako pokrzywdzony i oskarżyciel w sprawie karnej

Czy gmina może brać udział w postępowaniu karnym, bronić się bądź oskarżać inną osobę fizyczną lub prawną o popełnienie przestępstwa? Tak, ale nie zawsze.

Dla ciekawych wiedzy, zapraszamy do dalszej części artykułu, w której opowiemy jakie przepisy przyznają osobowość prawną gminie, kiedy gmina ma obowiązek zgłoszenia podejrzenia popełnienia przestępstwa i kto reprezentuje gminę w procesie.

Osobowość prawna gminy

Gmina należy do grupy tzw. szczególnych osób prawnych, obok Skarbu Państwa, powiatów, województw samorządowych, kościołów czy związków wyznaniowych. Jakie dokładnie przepisy przyznają gminie osobowość prawną? Przede wszystkim osobowość prawną jednostkom samorządu terytorialnego nadaje Konstytucja.

Stanowi ona, że gminom przysługują prawa własności i inne prawa majątkowe, a ich samodzielność podlega ochronie sądowej. Ustawa o samorządzie gminnym także powiela ten przepis, potwierdzając sprawczość gminy wynikającą z posiadania osobowości prawnej.

Osobowość (czy też podmiotowość) prawna potwierdza, że dana jednostka może być podmiotem określonych praw i obowiązków oraz może w pełni z tego korzystać, a działania tej jednostki będą wywoływać określone skutki prawne. Osoba prawna posiadająca osobowość prawną może dokonywać we własnym imieniu czynności prawnych.

Skąd jednak mamy pewność, że gmina może być też stroną postępowania karnego?

Wynika to wprost z przepisu art. 49 Kodeksu postępowania karnego, który mówi o tym, że pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być również inna instytucja państwowa, samorządowa lub jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej.

Wobec tego, gmina jako jednostka samorządowa może być stroną postępowania karnego, zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i sądowego. Gmina po przystąpieniu do takiego postępowania może dokonywać wszystkich czynności, które zarezerwowane są dla stron postępowania, takie jak np. dostęp do akt, składanie wniosków czy zażaleń.

Kto reprezentuje gminę w postępowaniu karnym?

Co do zasady, pokrzywdzony działa w postępowaniu karnym samodzielnie. Podmioty, które nie są osobami fizycznymi, muszą działać przez swoje statutowe lub ustawowe organy. Zatem organem uprawnionym do reprezentacji gminy będzie wójt (burmistrz, prezydent).

Zgodnie z przepisami ustawy o samorządzie gminnym to w gestii wójta (burmistrza czy prezydenta) leży „przejawianie woli” (reprezentowanie) gminy na zewnątrz. Właściwy organ będzie uprawniony do reprezentowania, a zatem także do składania środków prawnych w imieniu jednostki. Wszystkie podejmowane przez wójta działania w ramach pełnienia swojej funkcji, są przypisywane jako działania gminy.

Oczywiście w trakcie trwającego postępowania, jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z doradztwa prawnego lub reprezentacji przez profesjonalnego pełnomocnika. W razie wyznaczenia pełnomocnika procesowego, powinien on złożyć najpóźniej przy pierwszej czynności pełnomocnictwo procesowe oraz wskazać na łączący go z mocodawcą stosunek pracy lub umowę cywilnoprawną.

Podmiotem uprawnionym do udziału w postępowaniu nie będą natomiast przewodniczący rady gminy czy sama rada gminy. Rada gminy nie ma odrębnej podmiotowości i jest jedynie organem gminy. Nawet jeżeli przestępstwo byłoby bezpośrednio związane z działalnością rady, to podmiotem uprawnionym do udziału w postępowaniu zawsze będzie gmina reprezentowana przez wójt, burmistrza lub prezydenta.

W praktyce warto również zwrócić uwagę, że w pewnych sytuacjach pokrzywdzonym może być jednostka organizacyjna gminy, np. szkoła.

Gmina jako pokrzywdzony i oskarżyciel w sprawie karnej – Interes prawny

Gmina może występować jako uczestnik postępowania tylko w takich wypadkach, w których ma interes prawny. Oznacza to tyle, że gmina, aby być stroną postępowania musi mieć interes w pewnym korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu karnego. Uzyskanie statusu pokrzywdzonego nastaje z chwilą ustalenia związku przyczynowego między przestępstwem, a dobrem prawnym naruszonym lub zagrożonym tym przestępstwem. Przykładem realizacji swojego interesu prawnego w postępowaniu karnym jest inicjowanie i podejmowanie aktywności w celu rozwiązania sporu procesowego.

Interes prawny jest powiązany z obowiązkami lub prawami danego podmiotu uregulowanymi prawnie. Gmina może zatem mieć właściwy interes prawny, chcąc odpowiednio realizować zadania własne nałożone na jednostkę przepisami prawa. Jednocześnie, w przypadku naruszenia dobra należącego do gminy lub do funkcjonariuszy publicznych, gmina ma interes prawny w doprowadzeniu do zaprzestania tych naruszeń.

Obowiązek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa

Jednostki samorządu terytorialnego realizują rozmaite zadania z zakresu administracji publicznej. W przypadku, gdyby zdarzyło się, że gmina w trakcie wykonywania swoich zadań własnych poweźmie wiadomość o potencjalnej możliwości popełnienia przestępstwa, ma ona także obowiązek złożenia odpowiedniego zawiadomienia do organów ścigania. Obowiązek zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa spoczywa nie tylko na gminie, ale także na każdym pracowniku, który posiada takie informacje.

Niedopełnienie obowiązku zawiadomienia może skutkować odpowiedzialnością karną. Ta odpowiedzialność wynika z przepisów kodeksu karnego, który penalizuje działanie na szkodę interesu publicznego przez funkcjonariuszy publicznych (np. wójt, prezydent miasta czy starosta). Interes publiczny odnosi się do wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, a więc może być nim sprawiedliwość, wolność, bezpieczeństwo obywateli, uczciwość w transakcjach handlowych i wiele innych.

Gmina jako pokrzywdzony i oskarżyciel w sprawie karnej – Praktyczne aspekty

Największym wyzwaniem jest zawsze wykazanie interesu prawnego gminy. Często zdarza się, że co prawda korzystny wyrok leży np. w interesie ogółu mieszkańców, ale nie bezpośrednio w interesie samej jednostki samorządu. W takim wypadku nieoceniona może być pomoc organizacji społecznych (np. stowarzyszeń). Ważne jest aby przedstawiciel społeczny miał w swoich celach statutowych odpowiedni zakres działalności.

Innym sposobem na udział w postępowaniu może być współpraca z mieszkańcami. Jeżeli dana sprawa leży w interesie ogółu mieszkańców, to także jednego z nich. W takim wypadku sądy o wiele chętniej zgadzają się na udział w sprawie osób fizycznych nawet jeżeli są one powiązane w ten czy inny sposób z władzami gminy.

Przestępstwa przeciwko działalności jednostek samorządu terytorialnego

Jakie są typowe przestępstwa, które mogą wymagać zaangażowania gminy w procesie karnym? Ich katalog jest zróżnicowany, ale może dotyczyć przede wszystkim takich spraw jak naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego, niszczenie mienia publicznego czy przestępstwa karnoskarbowe. Bardziej szczegółowo opiszemy poszczególne przestępstwa w naszych następnych artykułach. Jest więc na co czekać!