Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków funkcjonariusza publicznego – czyli czemu skrajności nie są dobre?
Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków funkcjonariusza publicznego – czyli czemu skrajności nie są dobre?
Szczególną ochroną w prawie karnym objęci są urzędnicy o statusie funkcjonariuszy publicznych, o czym pisaliśmy już wcześniej [tutaj]. Jednak na instytucje państwowe i samorząd terytorialny nałożone są także szczególne wymagania, podkreślające jednocześnie ich autorytet. Zwykle pracownikowi za niedopełnienie swoich obowiązków może grozić „standardowa” odpowiedzialność dyscyplinarna. Funkcjonariusze publiczni za podobne przewinienia muszą się liczyć także dodatkowo z odpowiedzialnością karną.
Nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza
Art. 231 Kodeksu karnego stanowi, że funkcjonariusz publiczny, który przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Wyższy wymiar kary pozbawienia wolności – od roku do 10 lat, może grozić funkcjonariuszowi, który dodatkowo dopuszcza się wspomnianych czynów w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej.
Okolicznością łagodzącą dla sprawcy może być to, że działał nieumyślnie choć i tak tym nieumyślnym działaniem wyrządził istotną szkodę. W takim przypadku, sprawcy grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Możemy zatem zauważyć, że powyższy przepis wyróżnia dwie formy popełnienia przestępstwa z art. 231 kodeksu karnego. Funkcjonariusz publiczny może popełnić przestępstwo zarówno poprzez:
– przekroczenie swoich uprawnień,
– niedopełnienie swoich obowiązków.
Interes prywatny i interes publiczny
Dodatkowo, czynowi zabronionemu powinno towarzyszyć działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, aby mówić o wypełnieniu znamion tego przestępstwa. O ile możemy sobie zobrazować, jak może wyglądać działanie (lub zaniechanie) na szkodę interesu prywatnego – zachowania szkodzącego osobie prywatnej, o tyle interes publiczny może wymagać pewnego doprecyzowania.
Interesem publicznym będą wartości powszechnie uznawane i przestrzegane w społeczeństwie. Należą do nich poczucie sprawiedliwości, moralność, wolność jednostki czy prawo do samostanowienia. Zatem trudno wyobrazić sobie takie przestępstwo, które byłoby zgodne z interesem publicznym i działałoby na korzyść powszechnie uznawanych wartości.
Przedmiot ochrony
Przedmiotem ochrony omawianego przepisu jest prawidłowe funkcjonowanie instytucji publicznych i samorządu terytorialnego. Szczególnie autorytet tych instytucji. Pobocznym przedmiotem ochrony jest także opisany powyżej interes publiczny lub prywatny.
Wynika z tego zatem, że działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego powinno nastąpić w związku z przekroczeniem uprawnień lub niedopełnieniem obowiązków. Skąd wiemy, kiedy dochodzi do przekroczenia lub niedopełnienia w kontekście obowiązków funkcjonariuszy publicznych? Te kwestie są uregulowane w przepisach prawnych, przyznających funkcjonariuszom określone kompetencje i nakładające na nich konkretne obowiązki. Źródłem obowiązku funkcjonariusza może być także indywidualne polecenie służbowe przełożonego.
Popełnienie przestępstwa określonego w art. 231 Kodeksu karnego jest możliwe zarówno przez zaniechanie – niedopełnienie obowiązków lub działanie – przekroczenie uprawnień.
Nie każdy błąd urzędnika będzie przyczyną wszczęcia postępowania karnego. Przykładowo wszelkie działania wykraczające poza granice, które zostały wyznaczone przepisami prawa, wewnętrznymi regulaminami pracy itd. mogą stanowić przekroczenie uprawnień. Przekroczenie uprawnień jest zatem najczęściej związane z naruszeniem prawnych ram obowiązków funkcjonariusza. Z drugiej strony, niedopełnienie obowiązków może polegać na zignorowaniu istotnego polecenia przełożonego, przepisów BHP czy też nagminnym wykonywaniu zadań w sposób niesumienny. W przypadku funkcjonariuszy publicznych, dodatkowe czynniki narażające na odpowiedzialność karną to uzyskanie korzyści majątkowej lub osobistej za dokonanie konkretnego czynu. Każdy z przypadków naruszenia lub niedopełnienia obowiązków jest oceniany indywidualnie.
Przekroczenie uprawnień funkcjonariusza publicznego – Korzyść majątkowa lub osobista
Powiązanie między przekroczeniem uprawnień, a korzyścią majątkową może mieć miejsce, gdy funkcjonariusz publiczny zdecyduje się przyjąć korzyść majątkową w zamian za przekroczenie swoich uprawnień lub niedopełnienie obowiązków. Przekroczenie uprawnień lub zaniechanie działania może być zatem skutkiem sytuacji korupcyjnych, w których niekiedy znajdują się urzędnicy.
Korzyścią majątkową jest każde dobro, które jest w stanie zaspokoić określoną potrzebę, a jego wartość da się wyrazić w pieniądzu. Korzyść majątkowa nie musi być jednak udzielona wyłącznie w formie pieniężnej. Mogą to być również korzystne umowy jak np. preferencyjna pożyczka, umorzenie długu itd.
Korzyścią osobistą będzie świadczenie niemajątkowe, polepszające sytuację osoby, która je uzyskuje. Może być to przykładowo obietnica awansu, wykreowanie korzystnego wizerunku w mediach, zmniejszenie zakresu obowiązków zawodowych czy wysłanie na stypendium za granicę.
Przyjęcie propozycji korzyści majątkowej lub osobistej polega w szczególności na zaakceptowaniu przez sprawcę przestępstwa obietnicy spełnienia określonej korzyści wobec sprawcy lub osoby przez sprawcę wskazanej. W kontekście omawianego przestępstwa zatem nie jest istotne czy sprawca zrealizuje ten proceder samodzielnie czy też za pomocą innych osób.
Granica między lenistwem i nadmiarem zadań a niedopełnieniem obowiązków?
Niedopełnieniem obowiązków będzie niedokonanie czynności, należących do kompetencji funkcjonariusza publicznego i której to dokonanie w określonej sytuacji było obligatoryjne. Niedopełnieniem obowiązków funkcjonariusza może być zatem zaniechanie złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, który to obowiązek jest nałożony na funkcjonariusza zgodnie z art. 304 kodeksu postępowania karnego, o czym szerzej pisaliśmy [tutaj]. Szczególnie istotne w tym kontekście pozostają zatem obowiązki funkcjonariusza o charakterze ogólnym – dotyczące wszystkich funkcjonariuszy publicznych lub określonych ich kategorii. Następna ranga obowiązków to obowiązki szczególne, nałożone na określoną grupę służbową, np. na posłów lub policjantów. Ostatnią kategorią obowiązków, których można nie dopełnić to obowiązki indywidualne, nałożone na daną osobę wewnętrznym regulaminem, poleceniami służbowymi czy instrukcjami.
Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków funkcjonariusza publicznego – czyli czemu skrajności nie są dobre?
Przeczytaj także:
Odpowiedzialność karna za podanie nieprawdy w oświadczeniu majątkowym
Add a Comment